ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΗΠΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ – ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΑΧΑΪΑ
Ο Τεχνητός Εμπλουτισμός στη Διαχείριση – Προστασία των Υδατικών Πόρων
Ο τεχνητός εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφόρων συστημάτων είναι μια επιστημονική μέθοδος που έχει γίνει ευρύτερα γνωστή στη χώρα μας κατά τις δύο τελευταίες 10ετίες. Όμως, στο εξωτερικό αποτελεί από 100ετίες μια επιτυχημένη επιστημονική πρακτική που εφαρμόζεται με μεγάλη αποτελεσματικότητα σε πολλές χώρες, κυρίως της Ευρώπης.
Η βασική ιδέα του τεχνητού εμπλουτισμού, σε απλοποιημένη προσέγγιση, αφορά την αναγκαιότητα να αντιμετωπισθούν τα προβλήματα της ποσοτικής ανεπάρκειας και της κακής ποιοτικής κατάστασης των διαθέσιμων υδατικών πόρων, δηλαδή των υπόγειων και των επιφανειακών υδάτων. Στόχος είναι η αξιοποίηση των επιφανειακών νερών της χειμερινής περιόδου που είναι άφθονα ώστε να δημιουργηθούν αποθέματα τα οποία να είναι διαθέσιμα για χρησιμοποίηση κατά τη θερινή περίοδο που οι υδατικές ανάγκες είναι αυξημένες. Για την περιοδική αποθήκευση των υδάτων μεταξύ της χειμερινής και της θερινής περιόδου δεν χρησιμοποιούνται επίγειοι ταμιευτήρες (φράγματα, δεξαμενές, υδραγωγεία κλπ) με μεγάλο οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος για το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον αλλά αντίθετα, αξιοποιούνται οι φυσικές δεξαμενές που υπάρχουν στους γεωλογικούς σχηματισμούς στο υπέδαφος, δηλαδή οι υπόγειοι υδροφόροι ορίζοντες. Στην ουσία, «διευκολύνεται» η φυσική διαδικασία της διήθησης των επιφανειακών νερών (βροχοπτώσεις, επιφανειακές απορροές, λιώσιμο χιονιού κλπ) στο υπέδαφος και έτσι «διευρύνεται» η διεργασία του φυσικού εμπλουτισμού των υπόγειων υδροφόρων.
Έχει διαπιστωθεί ότι από την εφαρμογή του τεχνητού εμπλουτισμού επιτυγχάνεται η αύξηση των διαθέσιμων υδατικών πόρων με υπόγεια αποθήκευση σημαντικών ποσοτήτων νερού κατά τη χειμερινή περίοδο των χαμηλών καταναλώσεων ώστε να είναι διαθέσιμο κατά τη θερινή περίοδο αιχμής. Όμως δεν επιτυγχάνεται μόνο η αύξηση της ποσότητας αλλά και η βελτίωση της ποιότητας των υπόγειων νερών. Έτσι αντιμετωπίζονται προβλήματα υφαλμύρινσης παράκτιων υδροφόρων οριζόντων λόγω υπεραντλήσεων, προβλήματα νιτρορύπανσης λόγω υπέρμετρης χρήσης λιπασμάτων – εδαφοβελτιωτικών και συνθήκες ρύπανσης των υπόγειων νερών από ανθρωπογενείς δραστηριότητες.
Υπάρχει μια σειρά εναλλακτικών μεθόδων εφαρμογής τεχνητού εμπλουτισμού όπως η παροχέτευση νερού σε ειδικά κατασκευασμένες γεωτρήσεις ή πηγάδια, η πλημμύρινση εδαφικών κοιλωμάτων, η μαιανδροποίηση σε κοίτες ποταμών ή χειμάρρων κλπ. Η επιλογή της καταλληλότερης μεθόδου απαιτεί εξειδικευμένη υδρογεωλογική μελέτη και είναι συνάρτηση των φυσικών συνθηκών της περιοχής εφαρμογής, των υδρογεωλογικών χαρακτηριστικών και ειδικά του υδροφόρου στρώματος που θα λειτουργήσει ως «υποδοχέας» του εμπλουτισμού, των ποσοτικών ή ποιοτικών προβλημάτων προς αντιμετώπιση, της διαθέσιμης ποσότητας και ποιότητας νερού για την εφαρμογή εμπλουτισμού, των χρήσεων γης στην περιοχή και των τεχνικοοικονομικών δυνατοτήτων.
Ο τεχνητός εμπλουτισμός (artificial recharge) δεν πρέπει να συγχέεται με άλλες δράσεις που προκαλούν αρνητικές επιπτώσεις στα υπόγεια υδροφόρα συστήματα όπως π.χ. η υπεδάφια διάθεση ποιοτικά υποβαθμισμένων υδάτων από εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων ή οποιουδήποτε άλλου τύπου υγρά απόβλητα.
Εφαρμογή Τεχνητού Εμπλουτισμού στη Δυτική Αχαΐα
Ο κάμπος της Δυτικής Αχαΐας, δηλαδή η πεδινή έκταση των πρώην Δήμων Λαρίσου, Μόβρης και Δύμης καταλαμβάνει έκταση 305 km2 περίπου και παρουσιάζει ευνοϊκές συνθήκες και δυνατότητες για κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη κυρίως στον αγροτικό τομέα και τον τουρισμό. Περιοριστικό παράγοντα για την περιοχή αποτελεί η ποσοτική ανεπάρκεια και η ποιοτική υποβάθμιση του διαθέσιμου νερού. Σε όλη την παράκτια ζώνη (από Κάτω Αχαΐα έως Άραξο) τα υπόγεια νερά έχουν υποστεί μεγάλης κλίμακας υφαλμύρινση λόγω υπεραντλήσεων των υδροφόρων οριζόντων. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών, εφαρμόσθηκαν στην περιοχή δύο πρωτοποριακά προγράμματα τεχνητού εμπλουτισμού.
Το 1ο πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε από το Υπουργείο Γεωργίας (1999-2001) και περιελάμβανε την εκπόνηση ειδικής υδρογεωλογικής μελέτης με πειραματική εφαρμογή τεχνητού εμπλουτισμού ώστε να αξιολογηθεί η απόδοση του. Από την κατασκευή 7 ειδικών γεωτρήσεων και από τις δοκιμαστικές εφαρμογές διαπιστώθηκε ότι τα αποτελέσματα εφαρμογής του εμπλουτισμού ήταν απολύτως ικανοποιητικά με αναμενόμενη ενίσχυση του υπόγειου υδατικού δυναμικού της περιοχής με νερό καλής ποιότητας και σε ποσότητα της τάξης του 1 εκατ. μ3/έτος.
Το 2ο πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε από τη Ν.Α. Αχαϊας (2003-2005) στα πλαίσια του Ε.Π. της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. Περιελάμβανε την κατασκευή 11 ακόμη ειδικών γεωτρήσεων και όλων των απαιτούμενων συμπληρωματικών έργων υδροληψίας, μεταφοράς και παροχέτευσης νερού εμπλουτισμού για τη συστηματική λειτουργία των έργων συνολικά.
Οι γεωτρήσεις τεχνητού εμπλουτισμού (συνολικά 18) τοποθετήθηκαν σε θέσεις, κυρίως περιμετρικά του όρους Μόβρη, όπου υπήρχε διαθεσιμότητα επιφανειακού νερού από πηγές ή υδατορέματα. Το νερό εμπλουτισμού παροχετεύεται στις γεωτρήσεις με φυσική ροή. Τα συμπληρωματικά έργα παροχέτευσης του νερού στις γεωτρήσεις εμπλουτισμού περιλαμβάνουν ένα μικρό διάφραγμα υδροληψίας στην κοίτη του χειμάρρου, μία χαλικοριπή που λειτουργεί ως χαλικόφιλτρο, το σωλήνα φυσικής ροής νερού από την υδροληψία έως τη γεώτρηση, μία μικρή δεξαμενή ηρεμίας για την κατακράτηση των αιωρούμενων σωματιδίων και ένα παροχόμετρο για τη μέτρηση της ποσότητας νερού που καταλήγει στη γεώτρηση εμπλουτισμού.
Με την ολοκλήρωση των έργων (2006) διαπιστώθηκε ότι υπήρχε η δυνατότητα με τη σωστή λειτουργία τους να εμπλουτίζονται οι υδροφόροι ορίζοντες της περιοχής με νερό καλής ποιότητας και σε ποσότητα της τάξης των 2 εκατ. μ3/έτος περίπου. Η προτεινόμενη χρονική διάρκεια εφαρμογής του τεχνητού εμπλουτισμού είναι 5-6 μήνες από τον Ιανουάριο έως το Μάιο κάθε έτους. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η τακτική συντήρηση των έργων με απλές εργασίες καθαρισμού και αντιμετώπισης τεχνικών μικρο-προβλημάτων.
Σε κάθε περίπτωση, βασική αρχή για τη διαχείριση και προστασία των υδατικών πόρων είναι ότι το νερό δεν αποτελεί έναν απλό φυσικό πόρο αλλά είναι κοινωνικό αγαθό και μάλιστα σε ανεπάρκεια. Η αξιοποίηση των υδατικών πόρων πρέπει να γίνεται από όλους μας κατά τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η ποσοτική και ποιοτική φυσική τους κατάσταση και η ανανέωσή τους με τον ίδιο τρόπο που χρησιμοποιούνται.
Ξενοφών Σταυρόπουλος
Δρ. Υδρογεωλόγος-Μελετητής