Οσο και αν φαίνεται παράξενο, η Αττική φιλοξενεί σημαντικούς υγροβιότοπους με μεγάλη οικολογική αξία.

Σήμερα όσοι σώζονται, υποβαθμίζονται καθημερινά. Δυστυχώς, ο νόμος περί βιοποικιλότητας για την προστασία των εναπομεινάντων υγροβιοτόπων της πολύπαθης Αττικής δεν εφαρμόζεται και δεν αξιοποιούνται έτοιμες μελέτες που έχει στη διάθεσή του το υπουργείο Περιβάλλοντος για οριοθέτηση.

Η διοικητική κωλυσιεργία και η πολιτική ατολμία πολλών ετών λειτουργεί σε βάρος του περιβάλλοντος.

Σε άλλες χώρες οι υγροβιότοποι (ή υγρότοποι, σύμφωνα με την επιστημονική ορολογία) αποτελούν τόπο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και πόλο έλξης επισκεπτών και τουριστών.

Η οικολογική τους αξία λόγω της πλούσιας βιοποικιλότητας, του ρόλου τους ως καταφύγιου σημαντικών και συχνά απειλούμενων ειδών ορνιθοπανίδας και άγριας ζωής, αλλά και η επίδρασή τους ενάντια στην κλιματική αλλαγή έχουν οδηγήσει στη νομοθετική προστασία τους παγκοσμίως.

Η άποψη ότι οι υγροβιότοποι αποτελούν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία έχει ξεπεραστεί εδώ και πολλές δεκαετίες.

Αυτή η αντίληψη, καθώς και η ανάγκη δημιουργίας αγροτικής γης, οδήγησε στον αφανισμό σημαντικό αριθμό υγροβιότοπων, κάτι που δυστυχώς συνεχίζεται ακόμα.

Μέσα σε 40 χρόνια (1925-1965) η Ελλάδα αποξήρανε το 67% περίπου των υγροβιοτοπικών της εκτάσεων λόγω της υπεράντλησης των υδάτων της, της ρύπανσης, αλλά κυρίως λόγω άγνοιας.

Σήμερα, οι υγροβιότοποι, κυρίως οι παράκτιοι της Αττικής, όπως η Ψάθα και τα Λεγραινά, απειλούνται από την οικοπεδοποίηση.

Η περίπτωση της Ψάθας

Λίγοι γνωρίζουν ότι πίσω από την πολυσύχναστη παραλία της Ψάθας βρίσκεται ο δεύτερος σημαντικότερος υγροβιότοπος της Αττικής μετά τον Σχοινιά.

Ο παράκτιος υγροβιότοπος της Ψάθας-Βιλίων του Νομού Αττικής, που βρίσκεται δίπλα στην ακτή του Κορινθιακού Κόλπου και αποτελεί λεκάνη απορροής του όρους Πατέρα, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα κακής διαχείρισης και κακοποίησης του περιβάλλοντος για σειρά ετών.

Εγκυρες επιστημονικές μελέτες (ΕΜΠ, ΕΚΒΥ, Ορνιθολογική, ΟΡΣΑ) έχουν καταγράψει την οικολογική αξία του υγροβιότοπου της Ψάθας, στον οποίο έχουν καταγραφεί 46 είδη πουλιών (αλκυόνη, φιδαετός, αετομάχος, κιτρινοσουσουράδα κ.ά. που συμπεριλαμβάνονται στον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ειδών).

Παρά τη συνεχή υποβάθμιση που έχει δεχτεί τα τελευταία χρόνια από μπαζώματα, κάψιμο του καλαμιώνα και ρίψη πετρελαιοειδών και σκουπιδιών με σκοπό να αφανιστεί κάθε δείγμα υγροτοπικής βλάστησης και υδρόβιας ζωής, ο υγροβιότοπος της Ψάθας αντιστέκεται, όπως τεκμηριώνεται από την τελευταία μελέτη του ΕΚΒΥ.

Η νομοθετική προστασία και το πολιτικό κόστος

Το 1953 με βασιλικά Διατάγματα έγινε απαλλοτρίωση ελωδών εκτάσεων της Ψάθας για γεωργική χρήση μετά από αποστράγγιση του νερού.

Μία έκταση περίπου 700 στρεμμάτων κηρύχθηκε αναγκαστικώς απαλλοτριωτέα για την αποκατάσταση άπορων καλλιεργητών, στους οποίους παραχωρήθηκε έναντι συμβολικού ποσού για καλλιέργεια.

Η αποξήρανση του έλους της Ψάθας που επιχειρήθηκε κατά την περίοδο 1950 – 1953 δεν καρποφόρησε, λόγω της διείσδυσης του θαλασσινού νερού, της μηδενικής υψομετρικής διαφοράς με τη θάλασσα, αλλά και του υγρού αργιλώδους εδάφους, με αποτέλεσμα να μη χρησιμοποιηθεί η έκταση σχεδόν καθόλου για τον λόγο που απαλλοτριώθηκε, δηλαδή για γεωργική χρήση.

Σε θεσμικό επίπεδο η πολιτεία έχει εκφράσει εδώ και μία δεκαετία τουλάχιστον την επιθυμία της να προστατεύσει με ειδική νομοθεσία αυτά τα οικοσυστήματα, με σημαντικότερο τον νόμο περί βιοποικιλότητας (Ν. 3937/2011).

Το 2014 με το Προεδρικό Διάταγμα «Νόμος 4277/2014 Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας – Αττικής», η Ψάθα συγκαταλέγεται στους υγροβιότοπους Α’ προτεραιότητας και προβλέπει «απαγόρευση δόμησης, επιχωμάτωσης, άσκησης οχλουσών δραστηριοτήτων», ενώ επιτρέπεται «η επίσκεψη με σκοπό την αναψυχή, την επιστημονική έρευνα και η περίφραξη ιδιαίτερα ευαίσθητων τμημάτων που χρήζουν απόλυτης προστασίας».

Στα τέλη του 2016 ολοκληρώνεται από την Περιφέρεια Αττικής και το ΕΚΒΥ για λογαριασμό του Υπουργείου Περιβάλλοντος μελέτη με τίτλο «Χαρτογραφική αποτύπωση και επιστημονική τεκμηρίωση της θέσης και των ορίων των υγροτόπων της Αττικής σύμφωνα με όσα ορίζονται στον Ν. 3937/2011 περί βιοποικιλότητας (άρθρα 13 και 20)» με την οποία τεκμηριώνονται επιστημονικά τα όρια 38 υγροβιότοπων της Αττικής, 16 «μεγάλων» (άνω των 80 στρεμμάτων) και 22 «μικρών» (κάτω των 80 στρεμμάτων).

Διαπιστώνει κανείς λοιπόν ότι σπουδαίες και χρήσιμες μελέτες, που τις έχει παραγγείλει το ίδιο το κράτος, περιμένουν στα συρτάρια, αφού κανείς δεν ενδιαφέρεται να τις αξιοποιήσει, ούτε η τοπική αυτοδιοίκηση, ούτε η κεντρική διοίκηση, ούτε η εκπαιδευτική κοινότητα, ούτε και αυτή η κοινωνία πολιτών.

Εν τέλει, πριν από ένα χρόνο (2017) ήρθε σε διαβούλευση το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος «Καθορισμός Ζωνών Προστασίας υγροτόπου Ψάθας του Δήμου Μάνδρας – Ειδυλλίας και όρων και περιορισμών δόμησης αυτού» από τη Διεύθυνση Μητροπολιτικού Σχεδιασμού του ΥΠΕΝ, το οποίο κρίθηκε απορριπτέο και γι’ αυτό αποσύρθηκε προς επανεξέταση.

Αγνοώντας τη μελέτη οριοθέτησης που προαναφέρθηκε, το σχέδιο αυτό προέβλεπε δόμηση μέσα στα όρια και περιμετρικά του υγροβιότοπου, ενώ ό,τι «περίσσευε» από την εν τω μεταξύ αυθαίρετη ή «νομότυπη» δόμηση θα χαρακτηριζόταν ως «προστατευόμενη περιοχή». Με την ίδια λογική θα μπορούσαν να οικοδομηθούν και τα ιδιόκτητα δάση της περιοχής, όσο δεν έχουν αναρτηθεί δασικοί χάρτες.

Λόγω της καθυστέρησης αναθεώρησης του σχεδίου ΠΔ πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ (30/5/2018) κρίνει άκυρη την τελευταία αναστολή οικοδομικών αδειών (ΥΑ 29/6/2017), απειλώντας να οδηγήσει σε τσιμεντοποίηση τον υγροβιότοπο της Ψάθας.

Η απόφαση αυτή σηματοδοτεί τη νίκη των ασφυκτικών πιέσεων που ασκήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια από οικοπεδούχους και πάτρονές τους σε συνδυασμό με τη διοικητική ολιγωρία, τη γραφειοκρατία και ατολμία και την έλλειψη πολιτικής βούλησης.

Σε κάθε περίπτωση, ανεξάρτητα από τις καθυστερήσεις της κύρωσης της οριοθέτησης, η όποια επιχειρούμενη οικοδόμηση είναι παράνομη και αντισυνταγματική.

Είναι αντίθετη με το άρθρο 24 του Συντάγματος και αντίθετη με τον νόμο 4277/1-8-2014 που ορίζει τον υγροβιότοπο ως Α’ προτεραιότητας, όπως και με τον νόμο 3937/2011 περί Διατήρησης της Βιοποικιλότητας.

Καλούμε, λοιπόν, το υπουργείο Περιβάλλοντος να επισπεύσει την Υπουργική Απόφαση κατάρτισης του κατάλογου υγροβιότοπων Αττικής σύμφωνα με το άρθρο 20 παρ. δ του νόμου 3937/2011 και στη συνέχεια την έκδοση των σχετικών Π.Δ. για όλους τους υγροβιότοπους της Αττικής.

Καλούμε, επίσης, τις τοπικές κοινωνίες να επαγρυπνούν απέναντι σε μεμονωμένα συμφέροντα και να προστατεύουν αυτό που τους ανήκει, το δημόσιο αγαθό, τη φυσική και πολιτισμική κληρονομιά τους για να την παραδώσουν στις επόμενες γενιές.

*Βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ, μέλος των ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ, **Κοινωνιολόγος, μέλος του Πανελλαδικού Συμβουλίου των ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ